Waternatuur in Vechtplassen sterk achteruitgegaan door slechte waterkwaliteit
Er is een sterke achteruitgang van het aantal waterplanten in de Oostelijke Vechtplassen en daarmee ook van waterdieren. Dit blijkt uit een toets die Natuurmonumenten elke zes jaar uitvoert, waarbij de kwaliteit van de natuur in het water van de Vechtplassen wordt beoordeeld. Zorgelijk, want achteruitgang van de biodiversiteit en het definitief verdwijnen van soorten en leefgebieden dreigt. Reden is een sterk verslechterde waterkwaliteit in het gebied. En dat terwijl het waterschap Amstel, Gooi en Vecht en Natuurmonumenten juist hard werken aan gezond water en een goed ontwikkelde natuur. De partijen trekken aan de bel; zorgen voor schoon water en daarmee gezonde waternatuur, lukt alleen samen en met meer regie van de Rijksoverheid.
Leefgebied in de knel
Natuurmonumenten ziet dat – sinds de vorige meting in 2015 – in 99% van het water in de Vechtplassen de kwaliteit van de natuur achteruit is gegaan. Vooral waterplanten die dit gebied uniek maken zijn sterk in aantal verminderd. Zo is, ondanks alle inspanningen van Natuurmonumenten en het waterschap Amstel, Gooi en Vecht, afgelopen periode bijna 70% van de kranswiergebieden in kwaliteit achteruitgegaan. Ook blijkt dat krabbenscheer, een typische plantensoort voor waterrijk laagveengebied, op de meeste plekken niet meer voorkomt. Baukje Sijtsma, ecoloog bij Natuurmonumenten: “Het blijft niet bij achteruitgang van waterplanten. In de natuur grijpt alles in elkaar. Een libel als de groene glazenmaker is afhankelijk van krabbenscheer. Als krabbenscheer achteruit gaat, gaat het met libellen dus ook slecht”.
Meerdere oorzaken
De achteruitgang heeft meerdere oorzaken. Overal in het gebied wordt water aan- en afgevoerd; vanuit (voormalige) landbouwgebieden, steden en dorpen of de Vecht. Aanvoer bij droogte, afvoer bij regen. Via via komt dat water ook in de natuurgebieden terecht. Dit water is echter erg voedselrijk. “Dat klinkt positief, maar dat is het niet. Teveel voedingsstoffen zorgen ervoor dat het water groen van de algen en troebel wordt. Door gebrek aan licht verdwijnen waterplanten als kranswieren. De exotische woekerplant cabomba gedijt wel goed in het voedselrijke water en komt in de plaats van de oorspronkelijke vegetatie. De voedselrijke situatie is ook ideaal voor Amerikaanse rivierkreeften, net als cabomba een invasieve exoot die van nature niet in Nederland voorkomt en schadelijk is voor onze natuur. De kreeften eten ook waterplanten en maken door hun gegraaf in de oevers het water nog troebeler” zegt Sijtsma. Ook komt in de Oostelijke Vechtplassen steeds minder grondwater vanuit de hoog gelegen Utrechtse Heuvelrug naar boven “kwellen”. Dat komt onder andere door sterk toegenomen bebouwing en toename van grondwateronttrekkingen. Hierdoor verdroogt de Heuvelrug en komt er minder kwelwater uit. Terwijl kwelwater juist schoon is en stoffen zoals kalk en ijzer bevat, waar veel waterplanten van afhankelijk zijn.
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
Natuurmonumenten maakt zich hard voor voldoende en schoon water voor natuur. Ze richt natuurgebieden zo in dat schoon water zoveel mogelijk wordt benut voor de natuur. Ook het waterschap zet zich volop in voor een betere waterkwaliteit in de Oostelijke Vechtplassen. Zo leggen zij meerdere installaties aan die fosfaten onttrekken aan het water, zodat het water schoner en minder voedselrijk wordt en dus beter voor de natuur.
Het waterschap gaat, samen met de provincies, in overleg met gemeentes kijken hoe weer meer regenwater de grond in kan zakken om verdroging van de heuvelrug te verminderen en daarmee ook het schone kwelwater te stimuleren. Waterschapsbestuurder Sander Mager: “Een goede waterkwaliteit is van groot belang voor alles dat in of rond het water leeft. Daar werken we als waterschap hard aan. Tegelijkertijd zien we de gebruiks- en klimaatdruk op het watersysteem toenemen. Dat vraagt er om dat alle overheden, maar ook agrarische bedrijven, recreatieondernemingen en andere betrokkenen blijven nadenken over de gevolgen van hun handelen op het watersysteem. In de Oostelijke Vechtplassen komt dat steeds meer op gang, onder andere door de Aanpak Oostelijke Vechtplassen. Zorgen voor gezond water lukt alleen samen”.
Zorgen ook elders in het land
Over vijf jaar moet het oppervlakte- en grondwater in heel Europa van goede kwaliteit en kwantiteit zijn. Maar in Nederland voldoet nog niet één procent van de oppervlaktewateren aan alle Europese waterdoelen. Natuurmonumenten maakt zich ernstige zorgen. De gevolgen voor de natuur zijn groot, niet alleen in de Vechtplassen. Bovendien blijkt uit recent onderzoek dat Nederland met de huidige koers afstevent op een economische en maatschappelijke impasse vergelijkbaar met de stikstofcrisis. Een watercrisis lijkt onvermijdelijk. De natuurorganisatie deed daarom begin juni een appel op minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat om alles op alles te zetten de Europese waterdoelen voor de deadline in 2027 te halen. Ook is Natuurmonumenten is een petitie gestart om de overheid op te roepen nú regie te nemen.
