Standpunt van Natuurmonumenten over water
Voldoende en schoon water zijn cruciaal voor natuur en behoud van biodiversiteit. Maar ook in ons kikkerland is dat geen vanzelfsprekendheid. Veel water is vervuild en vaak is er ook te weinig water voor een gezonde natuur. Dat moet veranderen.
Water is onze bron van leven, voor zowel de natuur als voor de mens. Van de vrij stromende rivieren die vissen en vogels nodig hebben om te overleven, tot schoon water uit de kraan.
Waterkwaliteit onvoldoende
De kwaliteit van de Nederlandse wateren is onvoldoende. Nederland bungelt onderaan de Europese lijst voor waterkwaliteit door vervuiling van onder andere mest, lozingen en andere verontreinigingen (CLO, juli 2020). Ook is het waterecosysteem (kwaliteit en inrichting) niet op orde. Minder dan 1 % van onze (oppervlakte)wateren voldoet aan alle Europese eisen (Witteveen+Bos, juni 2022). Ook de kwaliteit van kleine wateren is zeer slecht, minder dan 17% is van goede kwaliteit (Natuur & Milieu, 2021). Door gebrekkige waterkwaliteit voelen steeds minder planten en dieren zich thuis in het water. Voor sommige kwetsbare planten, zoals krabbescheer en kranswier, kan een kleine verslechtering van de waterkwaliteit hun voortbestaan al bedreigen. Zo staan in veel laagveengebieden kwetsbare leefgebieden van planten en dieren onder grote druk vanwege onvoldoende schoon water.
Natuur verdroogd
Ook de kwantiteit van ons water staat onder druk. Er is simpelweg niet voldoende schoon water voor de natuur. De natuur is structureel verdroogd en heeft de afgelopen vijf jaar, vier keer te kampen gehad met extreme droogte. Daardoor gaat veel natuur verloren: stromende beken vallen droog, venen verdrogen, bomen en heide sterven (lokaal) af. Water wordt te snel naar zee afgevoerd en onvoldoende vastgehouden. Daarnaast is er onzuinig gebruik van grondwater en nemen grondwateronttrekkingen (voor drinkwater en landbouw) toe. Zo wordt in de provincie Noord-Brabant jaarlijks meer water aan de grond onttrokken dan er wordt aangevuld, terwijl het een Europese verplichting (Kaderrichtlijn Water) is om ervoor te zorgen dat de natuur niet verder verslechtert: zie het onderzoek van Bastmeijer en anderen, 2021.
Alles moet uit de kast
Voldoende schoon water is cruciaal voor behoud van biodiversiteit. Natuurmonumenten maakt zich ernstig zorgen over de kwaliteit én kwantiteit van het Nederlandse oppervlakte- en grondwater. Wij vrezen dat met het huidige beleid en tempo van uitvoeren de doelen voor waterkwaliteit en kwantiteit niet gehaald zullen worden. Daarom pleiten wij ervoor, samen met andere organisaties, dat alles uit de kast gehaald moet worden om te zorgen dat dit wel gebeurt.
Een belangrijke wet die onze wateren, en daarmee de natuur, beschermt, is de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Volgens deze Europese wet moest al het Nederlandse water in 2015 voldoende beschikbaar en schoon zijn. Dat heeft Nederland niet gehaald. De overheid heeft tweemaal uitstel gevraagd. Nu is 2027 de ultieme deadline. Het is de laatste kans voor Nederland om aan de Europese KRW-doelen te voldoen. Niet handelen kan leiden tot een impasse vergelijkbaar met de uitspraak van de Raad van State over stikstof in 2019. Wordt dit niet gehaald dan kunnen Europese boetes opgelegd worden. Daarnaast kunnen er lokaal problemen ontstaan met vergunningen die economische ontwikkelingen frustreren. Dit kunnen we nu nog voorkomen.
Er is meer regie van de Rijksoverheid nodig op de aanpak van waterproblemen. Het maken van effectief beleid en maatregelen die gericht zijn op zuiniger omgaan met water, water beter vasthouden en op het verbeteren van de waterkwaliteit. Zo kan een strenger mest- en pesticidenbeleid met verplichte maatregelen leiden tot schoner water. Denk aan brede mestvrije randen langs wateren en het verplicht minder gebruiken van mest en pesticiden.
Door klimaatverandering neemt de urgentie toe om waterproblemen écht op te lossen. Voor een klimaatbestendig Nederland is een andere ruimtelijke inrichting nodig waar de focus ligt op het herstellen van het hele watersysteem. In de aanpak horen natuurlijke oplossingen de nieuwe standaard te zijn. Denk aan de aanleg van klimaatbuffers, gebieden waar natuurlijke processen de ruimte krijgen, en het instellen van integrale overgangszones.
Wat doet Natuurmonumenten?
Natuurmonumenten maakt zich hard voor voldoende schoon water voor natuur. Dat doen we in onze natuurgebieden èn door te pleiten voor beter beleid en betere regels en wetten. Dat doen we in Europa, bij het Rijk en bij provincies, bij gemeenten en waterschappen. We zorgen bijvoorbeeld in Eemland voor een hoog waterpeil voor weidevogels en maken we beekdalen klimaatbestendig, zoals de Leuvenumse Beek.
Ook werken wij samen met overheden en partners in veel gebieden aan een natuurlijker en klimaatbestendig Nederland. Zo leggen wij samen met zeven andere natuurbeschermingsorganisaties klimaatbuffers aan. Klimaatbuffers gaan vaak samen met een betere waterkwaliteit, betere drinkwatervoorziening, duurzame landbouw en bieden ruimte voor recreatie. Er zijn door Natuurmonumenten en de Coalitie Natuurlijke Klimaatbuffers al tientallen klimaatbuffers aangelegd en zijn er even zoveel in voorbereiding. Om beleidsmakers te inspireren ontwikkelde de klimaatbuffercoalitie de Kansenkaart Klimaatbuffers. Ook boden we inspiratie voor een waterrijk landschap, zie het dossier Droogte
Natuurmonumenten zet zich daarnaast in voor een duurzame landbouwtransitie die bijdraagt aan het versterken van onze natuur, water en biodiversiteit. We pleiten voor de aanleg van overgangsgebieden rondom Natura 2000-gebieden, kringlooplandbouw, vergroening van de landbouwsubsidies en de afbouw van het gebruik van pesticiden. Met oog voor duidelijkheid en toekomstperspectief voor een gezonde bedrijfsvoering voor boeren. Het kabinet stelt een grootschalige landbouwtransitie voor die zowel moet bijdragen aan het halen van stikstofdoelen als die van de KRW. Natuurmonumenten wil dat het beschikbare geld zo effectief mogelijk worden ingezet om zo snel mogelijk de natuur- en waterdoelen te halen.
