Arboretum Poort Bulten schakel in verzet tijdens Tweede Wereldoorlog

Het begon met een man die je niet kon verstaan ....

Patty Ament-Gelderman onthulde op 10 september 2021 het paneel bij de Anne Frankboom. Het verhaal van het Joodse meisje Anne Frank kennen we allemaal. Een verhaal dat niet vergeten mag worden. Inmiddels leven we al meer dan 75 jaar in vrijheid, mede dankzij het verzet. Ook arboretum Poort Bulten was een locatie waar verzet werd geboden. Er waren schuilkelders die fungeerden als tijdelijk onderkomen voor Engelse en Amerikaanse piloten. Het verhaal dat Patty Ament-Gelderman met ons deelde, willen wij op onze beurt ook graag delen. Lees hieronder hoe een bijzondere bomencollectie een bijzondere locatie in het verzet werd. 

Meneer de wethouder, meneer in ’t Veld,  geachte aanwezigen,

Vandaag mag ik u iets vertellen over de rol die Cees Sukkel, de jachtopziener van Poort Bulten en mijn moeder gespeeld hebben bij het doorsluizen van Engelse en Amerikaanse piloten in de oorlog.

Op een dag, midden in de oorlog,  kwam een buurman vertellen dat er ‘een man in de heg’ zat, die hij niet kon verstaan. Het bleek een Engelse piloot te zijn. Zijn vliegtuig was neergeschoten en hij had zich met zijn parachute in veiligheid kunnen brengen. Op het helpen van Engelse piloten stond de doodstraf, maar hij was gelukkig op de juiste plek beland.

Cees Sukkel en mijn moeder zorgden ervoor dat ook deze man de terugtocht kon aanvaarden. Dat ging niet zonder slag of stoot. Het was niet heel handig om iemand in een Brits uniform over straat te transporteren. De kledingkast van mijn vader werd dus geplunderd, zodat de man eruit zag als een gewone burger. Anderen hadden op een eerder adres soms een blauwe kiel en broek gekregen, zodat ze er als gewone boeren jongens uitzagen. De Engelse en Amerikaanse piloten die op Poort Bulten voor een of twee nachten werden ondergebracht, gingen per fiets verder. Soms zelf fietsend, al was dat vaak een hele onderneming, vaak achterop. Zij werden vooral ’s nachts ondergebracht in een schuilkelder onder het kippenhok op de tuin. Overdag konden ze ook buiten zijn, met als ontsnappingspunt het pinetum waar een prachtige hangende struik stond die iemand helemaal verborgen kon houden. Het kippenhok stond aan de beek en het zal er erg vochtig geweest zijn. Nederlandse onderduikers die onderweg waren van het ene adres naar het andere, logeerden vaak wel in het huis. Volgens ons oudste zusje waren dat ‘ooms’ die kwamen logeren. Ook in het huis was een schuilkelder, achter de kelder onder het huis van de jachtopziener. In totaal waren er drie schuilkelders op Poort Bulten. Voor de bewoners was de schuilkelder onder het bergje bij de vijver belangrijk, omdat die bedoeld was om bij bombardementen een veilig heenkomen te zoeken.

De onderduikers die achterop de fiets naar de volgende plaats gebracht werden, kregen op het hart gedrukt vooral niet te reageren als hen iets gevraagd werd. Niet alle piloten volgden braaf de instructies. Vooral de Amerikaanse piloten waren soms knap eigenwijs en begrepen niet altijd waarom zij zo voorzichtig moesten zijn. Zo werd een Amerikaanse piloot onderweg aangesproken door iemand die hij antwoordde: ’I don't know. I don’t speak dutch’. Zijn begeleidster ging bijna door de grond. Degene die hem meenam naar de volgende plaats, was een schoonzusje van mijn moeder. De jongste broer van mijn moeder zorgde ervoor dat de wapens die de piloten vaak nog bij zich hadden verborgen werden in de Palthe fabriek in Almelo. Dat was een hele klus, want de bezetters patrouilleerden voor de poort. Het werd echter nooit ontdekt dat hij wapens vervoerde. Misschien omdat hij als werknemer dagelijks naar binnen ging.

Poort Bulten werd min of meer een knooppunt in de Lissabonroute. Deze rustige havenstad van Portugal werd in de Tweede Wereldoorlog het grote ontsnappingsluik van nazi-Europa. Royalty's, beroemdheden, diplomaten, vluchtende troepen en gewone burgers baanden zich wanhopig een weg door Frankrijk en Spanje om de neutrale natie te bereiken. Dat lukte vaak, maar het ging natuurlijk ook wel eens mis. Voor piloten was het belangrijk, omdat de Engelsen wel vliegtuigen hadden, maar niet genoeg ervaren piloten.

Waarschijnlijk hebben niet alle onderduikers de eindstreep weten te halen, want op een dag werd Poort Bulten door Duitse soldaten bezocht. Ons oudste zusje zal een jaar of 7/8 geweest zijn. Ze had prachtige blonde krullen waarvan de ongewenste bezoekers zeiden dat ze ‘so schön’ waren en ze tot overmaat van ramp aanraakten. Ze vonden echter geen zaken die aanleiding konden zijn voor verder onderzoek. Ze had geen idee  van onderduikers of vreemde mensen. Wel wist ze dat in de ruimte boven de open haard een radio verborgen werd gehouden. Iedere avond werd er naar het nieuws van Radio Oranje geluisterd.

Mijn moeder kwam in 1942 op Poort Bulten wonen, nadat mijn vader op 13 maart van dat jaar was opgepakt door de bezetters. Mijn halfzusje was toen 6 jaar en mijn broer 6 weken. Haar huis aan de Emmastraat in Oldenzaal werd opgeëist door de NSB burgemeester. Zij moest dus op zoek naar een nieuw onderkomen. Dat vond zij op Poort Bulten. Het huis was een jachthuis, gebouwd door de architect Carel Muller in 1921. Het bestond uit een woning voor de jachtopziener en een jachtkamer met keuken en sanitair aan de kant van de vijver. Er werden wat aanpassingen gedaan en ze had een dak boven het hoofd.

Samen met Cees Sukkel heeft ze heel wat Engelse en Amerikaanse piloten het leven gered. Tot aan haar dood kreeg ze een kerstkaart van de oud RAF-piloten en de Amerikaanse piloten. Van Eisenhouwer kreeg ze een prachtige oorkonde, die we na haar dood ergens achterin een laatje vonden. Ze waren beiden een schakel in het verzet en hebben bijgedragen aan de vrijheid waarin we nu leven. Dat mogen we niet vergeten.

Ik dank u voor uw aandacht.

Patty Ament-Gelderman

10-09-2021